De uitvaarttechnische kant van
Een pauselijke uitvaart

Wie stelt het overlijden van de paus vast?
Het overlijden van de paus gaat gepaard met eeuwenoude tradities en rituelen, weten we na het overlijden van paus Johannes Paulus II. Dat begint al bij het vaststellen van zijn dood. Nadat dokter Renato Buzzonetti, directeur van de Vaticaanse gezondheidsdienst en pauselijke lijfarts, de dood had vastgesteld, vond de volgende morgen (3 april) het officiële ritueel ter vaststelling van de dood plaats in aanwezigheid van vast omschreven gezelschap van vijf geestelijken (waaronder de Nederlander mgr. Kasteel). Het vaststellen van de dood gebeurde door het driemaal hardop noemen van de doopnaam van de paus door de geheim kamerheer (camerlengo). Vroeger tikte hij vervolgens driemaal met een zilveren hamertje (met pauselijk wapen) op het voorhoofd van de paus, maar aangenomen wordt dat dit achterwege is gebleven.Vervolgens spreekt de camerlengo de woorden “de paus is dood” waarna hij het gezicht bedekt met een velum (doek).
De secretariskanselier (Enrico Serafini), een Italiaanse leek, stelde onder het toeziend oog van drie prelaten de officiële overlijdensakte op. Na enige tijd (hier is niets over bekend) werd het lichaam van de paus van zijn sterfkamer overgebracht naar een ander vertrek om voor de opbaring in gereedheid gebracht te worden.

Op welke manier heeft men het lichaam van de paus geconserveerd?
Voor de opbaring zou de paus volgens de woordvoerder van het Vaticaan, Joaquin Navarro-Valls, niet zijn gebalsemd maar op een ‘andere manier’ zijn behandeld door medici van een ziekenhuis in Rome. Italiaanse media berichtten dat de paus injecties met formaldehyde heeft gekregen om zijn lichaam te conserveren en er zou een ingreep zijn gedaan om zijn van pijn vertrokken gezicht een wat rustiger uitdrukking te geven. Volgens Bas de Leng, zorgmanager van CMO, is het niet onlogisch hier te vermoeden dat deze twee ingrepen terug te voeren zijn een, namelijk thanatopraxie, een tijdelijke vorm van conservering. “De paus moet wel iets van een conserverende behandeling hebben ondergaan. Gezien de warmteontwikkeling van de duizenden mensen die verspreid over meerdere dagen langs de baar hebben gelopen, had je zonder conserverende behandeling duidelijk tekenen van verval moeten zien. Het was ook nog eens een open opbaring waardoor het lichaam nog directer aan allerlei invloeden is opengesteld en moeilijker te koelen is dan in een kist. Mede gezien dat bericht over het verzachten van de uitdrukking op zijn gezicht, vermoed ik dat men thanatopraxie heeft toegepast. Zeker wanneer iemand uitdrogingsverschijnselen vertoont en er via de intacte bloedbaan een vloeistof vermengd met formaldehyde wordt toegediend wordt het gezicht voller door het vocht en krijgt het een zachtere uitstraling. Maar zeker weten, zullen we het nooit.”

Hoe kwam het dat de voeten van de paus rechtop stonden?
Bij de opbaring viel de stand van de voeten op. Kaarsrecht omhoog stonden de in schoenen gehulde voeten van de paus. Volgens overledenenverzorgster Geja van de Wetering geen natuurlijke stand: “Het is mij ook opgevallen, maar hoe ze het gedaan hebben weet ik niet. Misschien een magneet tussen beide schoenen? Dat zou kunnen. Nabestaanden van bepaalde groepen allochtonen willen ook dat de voeten rechtop blijven staan. Die overledenen binden we dan een touwtje om de grote teen heen. Dat kon echter bij de paus niet want die had schoenen aan.”

Is er zo iemand als een pauselijke uitvaartondernemer die de technische kant van de uitvaart van de paus begeleidt?
Volgens Andrea Vreede, correspondent voor het NOS journaal in Italië, is dat niet het geval. Tijdens een chat aan de vooravond van de pauselijke uitvaart antwoordt zij: “Het Vaticaan doet alles zelf. Kunnen ze heel goed.” Toch is het niet aannemelijk dat het Vaticaan alles zelf doet. De voorbereidende werkzaamheden aan het graf van de paus bijvoorbeeld zullen hoogstwaarschijnlijk door een daartoe gespecialiseerd bedrijf zijn gedaan.

Zijn de drie kisten waarin de paus werd begraven speciaal voor hem gemaakt?
Voorafgaand aan de mis is het lichaam van Johannes Paulus II in een driedubbele kist gelegd. Daarbij is volgens Vaticaanwoordvoerder Joaquin Navarro-Valls een zijden sluier over het gezicht van de paus heen gelegd. De eerste kist – die waar het lichaam van de paus in ligt – is gemaakt van cypressenhout. De cypressenhoutenkist met het lichaam van de overleden paus is vervolgens in een zinken kist geplaatst (die volgens onbevestigde berichten maar liefst 400 kg. zou wegen) en deze is vervolgens in een massief eikenkist geplaatst. Alledrie de kisten zijn volgens opnieuw Andrea Vreede speciaal voor paus Johannes Paulus II gemaakt. In de eikenkist zijn zilveren medailles uit het pontificaat bijgesloten en een op perkament geschreven biografie van Johannes Paulus II in een loden houder.

Dit artikel is eerder verschenen in Het Uitvaartwezen, April 2005.