"Uitvaartondernemers zijn gewoon middenstanders."

"Het is volgens mij nog nooit gedaan, een dramaserie over de uitvaartwereld. Het kan natuurlijk heel snel heel flauw worden. Met de traditionele grappen, zoals gesol met lijken en kisten. Maar dat wilde ik niet. In deze serie gaat het om de uitvaartondernemer, in dit geval twee broers die zichzelf in de nesten werken, niet om verhalen van nabestaanden. Ik noem het een zwarte satire op de uitvaartwereld. Het is niet echt een dramaserie. Het is ook niet zuiver comedy."

Als ik Tom de Ket spreek heeft de ploeg pas een week draaien achter de rug. Hij heeft alleen nog maar losse rushes gezien, maar heeft er nu al een goed gevoel over. "In het begin moet je een speelstijl vinden. Het moet doodserieus gespeeld worden, maar er moet ook een soort verheviging in zitten zodat iets komisch kan werken. Maar niet disrespectvol. Het moet komisch zijn vanuit de situatie. Je moet jezelf te kakken zetten, niet de uitvaartwereld. Dat willen wij ook niet."

De serie is ontstaan uit verwondering voor het vak van uitvaartondernemer, vertelt De Ket. "Ik wist helemaal niets over deze wereld. Ik was iemand die zich er totaal afzijdig van hield. Totdat ik een aantal begrafenissen meemaakten die ik ook nog moest regelen."

De eerste uitvaart was de crematie van zijn vader. "Dat was in Assen. Daar zijn niet zoveel uitvaartondernemers. Ik geloof dat we er gewoon een op alfabetische volgorde hebben gekozen. Hij leek ongelooflijk op Guus Hiddink en had daardoor wel een vertrouwd gevoel. Het ging allemaal heel efficiënt en snel, aan de hand van een map met voorbeelden."

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
De uitvaartondernemer leek ongelooflijk op Guus Hiddink en had daardoor wel een vertrouwd gevoel."
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

"Uitvaartondernemers zijn klantvriendelijk natuurlijk. Ik had ook geen behoefte aan een echt contact met ze, maar de uitvaartleiders waar ik mee te maken had waren ook niet emancipatorisch, in de zin van het kan ook heel anders. Pas veel later dacht ik, jammer dat ze dat niet hebben gezegd. Ik had op de dag zelf ook een soort opgehaast gevoel. We kregen drie kwartier, met moeite. Het kon niet meer worden, want daarna kwam `een verkeersongelukje` en dat zou ook druk worden. Verkeersongelukje en druk, dat is een leuke woordassociatie, dat heb ik ook in de serie verwerkt."

Want zijn interesse voor de uitvaartwereld was onmiddellijk gewekt. "Daar wil ik wat over maken, dacht ik. Toen ben ik me er in gaan verdiepen. Het is een vreemde wereld. Een wereld waarin alles bij elkaar komt. En die dus drama oplevert. En comedy. Ik heb natuurlijk ook te maken met mijn eigen beroepsdeformatie." (Samen met George van Houts vormt Tom de Ket het theaterduo Van Houts & De Ket, dat satirische programma`s brengt.)

In de serie speelt De Ket de progressieve broer. "Alles moet kunnen, vindt Peter Berkhoff. Tevens moet het efficiënter, groter en sneller. `We moeten de nieuwste technieken gebruiken. We moeten klantvriendelijker worden, een beweging maken naar de klant toe.` Hij ziet gouden bergen. Uitvaartvernieuwing kan, als het maar geld oplevert. Een uitvaartwinkel ziet Peter ook wel zitten, evenals een eigen huisdrukkerij. Hij gaat ook verzekeringen verkopen, in natura. En hij opent een eigen internetsite. Virtueel begraven in Berkhoff`s Cyberheaven. Nooit nee verkopen, is zijn credo. Alles kan. Daar tegenover staat zijn broer. Een gevleugelde uitspraak van hem is: `Het gaat mij om de laatste eer en niet om de laatste mode.`"

"Het conflict tussen de twee broers is de motor van de hele serie. De ambitieuze Peter Berkhoff verzint steeds idiotere plannen om meer klanten binnen te krijgen, om het bedrijf op te stoten in de vaart der volkeren. Tegelijkertijd wordt het bedrijf bedreigd door buitenaf. Er is een groot Amerikaans uitvaartbedrijf, FCI geheten, dat bedrijven in de regio opkoopt. Daar wil hij zich in eerste instantie bij aansluiten, want `franchising is de toekomst`, maar FCI accepteert het bedrijf niet, vindt het te aggenebbisj. `Dan doe ik het gewoon zelf, ga ik zelf uitbreiden,` is de reactie van Peter. Maar het gaat helemaal mis, want hij is te ambitieus, te onzorgvuldig en te opportuun."

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------
"Moeten we de `allochtonenuitvaart` in ons pakket opnemen of moeten we doorverwijzen?"
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

In `Begraven` krijgen de kijkers een kijkje achter de schermen van een uitvaartbedrijf. De Ket: "Ik heb tijdens het schrijven van de serie veel uitvaartondernemingen bezocht, om research te doen. In één bedrijf werd het personeel geïnstrueerd met behulp van een streep die letterlijk door het hele pand was getrokken: `Deze streep, als je die overgaat, die ruimte is voor het publiek.` Daar is de ontvangsthal, de rouwkamers, en dat is keurig, piëteitsvol." De Ket schiet in de lach. "Maar if you cross the line... dan is een ander gedrag mogelijk. Letterlijk staat de streep door het hele bedrijf heen. Dat is het decorum."

"Daar spelen wij ook mee in de serie. Onderling hebben de broers enorme ruzie, schelden elkaar de huid vol, en dan komt er een nabestaande in beeld, staan ze meteen in de plooi: `Ja mevrouw. Natuurlijk mevrouw. Daar heb ik alle begrip voor. Ja, het is moeilijk.`"

Professionalisme is een sleutelwoord in de serie. De Ket "Dat is wat nu heel erg speelt. Iedere uitvaartondernemer die ik sprak stond zichzelf voor op het eigen professionalisme. Waar eigenlijk alle bedrijven het over hebben: flexibiliteit, klantvriendelijkheid, service, meer keuzes bieden, de details. Maar als je dat soort jargon plaatst in de uitvaartwereld, waar dat dus ook aan de hand is, wordt het idioot."

En kan het al snel comedy worden. "Peter Berkhoff heeft het voortdurend over `de groeimarkt` waar ze middenin zitten. Er wordt in managementtermen over de dood gepraat, het is tenslotte ook gewoon een miljardenindustrie, die groeiende is. Elk jaar stijgt het aantal doden, maar ze hebben het niet over doden, maar over een groeimarkt, waaraan geld is te verdienen. De uitvaartwereld heeft iets achter gelopen op de rest van het bedrijfsleven, maar nu krijgt men ook daar te maken met vragen als: Moeten we aan schaalvergroting doen? Of moeten we ons gaan specialiseren. Moeten we de `allochtonenuitvaart` in ons pakket opnemen of moeten we doorverwijzen?"

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
"Als je in zo`n koelcel komt, dan slaat de kou je toch om het hart, dat strookt bijna niet met het bedrijfsmatige."
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

"Uitvaartondernemers zijn gewoon middenstanders. Het is natuurlijk iets heel anders dan schoenen verkopen, maar in feite merk je dat heel weinig. Het is en blijft een dienstverlener in de middenstand. Het zijn geen therapeuten functie, of begeleiders. Uitvaartvernieuwers willen het beter doen, meestal gevoed door slechte ervaringen. Ze zien zichzelf als hulpverleners. Daarmee wordt het meer maatschappelijk werk, maar dat kun je volgens mij ook niet volhouden. En bovendien zijn dat ook gewoon commerciële bedrijven."

"Soms gaat het er dan ook hard aan toe in de serie, maar dat zit in de absurditeit van deze wereld. In de eerste aflevering verschijnt een vertegenwoordiger in beeld die zijn assortiment bij de Berkhoffs aanprijst. Hij zegt dingen als: `Dit is een pronkstuk van mahonie met een heel comfortabel binnenwerk.` Comfortabel binnenwerk? Alsof mensen daar nog iets van merken. Op die manier erover praten is heel raar. Alsof ze auto`s verkopen. Het kan waarschijnlijk niet anders, maar het heeft iets heel absurds."

Wat De Ket vooral interesseert is de spanning tussen de bedrijfsmatige aanpak van de dood en dat waar het werkelijk om gaat. "De uitvaartwereld gaat over iets dat groter is dan jezelf. Als je in zo`n koelcel komt, dan slaat de kou je toch om het hart, dat strookt bijna niet met het bedrijfsmatige. Dat zie je ook aan uitvaartondernemers. Aan de houding die ze aannemen. Die clash, tussen professionalisme en gevoel, die is interessant. Die levert drama op."

"Bijvoorbeeld, ik kom bij een uitvaartondernemer en die gaat heel trots zijn videootje laten zien van hoe goed het geregeld is. Helemaal opgenomen met een soft focus lens. `Wij zijn heel modern, bij ons kan alles. Het is allemaal doodgewoon.`" De Ket laat een schaterende lach horen. "Het is hetzelfde als bij chirurgen en artsen. Daarom zijn er zoveel series op dat gebied. Je hebt te maken met leven en dood en in die arena moet je je staande weten te houden. Dat geeft allerlei spanningen. Dat kan niet anders. En dat zie je. Sommigen verschuilen zich achter een soort stoerheid. Maar dan kom je in zo`n kamer, waar al die uitvaartleiders zitten, allemaal keurig in het pak, en dan staat het helemaal blauw van de rook."

"Het is het ontkennen van waar je eigenlijk in bezig bent, dat sausje van professionalisme. Natuurlijk ga je daar waar je toevallig ingerold bent, en dat geldt voor veel uitvaartondernemers, een interesse ontwikkelen voor dat vak, wil je het goed doen. Die mensen zeiden dan ook constant tegen me: `Het is het mooiste vak dat er is. Je hebt steeds een nieuw project onder handen, hebt steeds te maken met andere mensen, dat houdt het interessant.` En: `Het is toch mooi mensen bij te kunnen staan in het grootste verdriet.`"

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------
"Mensen worden zelfs bij het eindpunt steeds kieskeuriger en dat kan soms absurde vormen aannemen."
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Hoewel men anders kan vermoeden, is de serie niet gemaakt om kritiek te leveren op de uitvaartwereld. De Ket: "De kritiek zit veel meer impliciet. Het is niet dat we zeggen `dit is fout` en `zo moet het`, maar er zit wel een standpunt in de serie. Dat gaat over het voortschrijdende consumentisme in deze wereld. Mensen worden zelfs bij het eindpunt steeds kieskeuriger en dat kan soms absurde vormen aannemen. Het houdt niet op bij de dood, het gaat door. Wij willen het beste en het moet voor elkaar zijn. Dat soort gedrag."

De Ket zou makkelijk nog meer afleveringen kunnen maken. Als de VPRO het hem vraagt, doet hij het graag. Genoeg stof tot schrijven. "Of het allemaal klopt of niet, daar maak ik me niet druk om, dat belemmert je alleen maar. Sommige dingen zijn wel authentiek. Maar je moet ook geen echte uitvaartverhalen gebruiken. Zoals gezegd gaat het daar ook niet over. Het gaat in onze serie over de bedrijfsvoering. Hoe run je nou zo`n bedrijf? Wij willen de andere kant van de streep laten zien. In die zin is het wel onthullend denk ik."

© Anja Krabben / Doodgewoon
Dit artikel verscheen eerder in Doodgewoon, # 19, winter 1998/99.